Na terenie Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ) w Świerku pod Warszawą znajduje się jedyny polski reaktor jądrowy Maria, o mocy 30 MW. Nie produkuje energii elektrycznej, lecz napromienia izotopy niezbędne do ratowania ludzkiego życia, pomaga w wytwarzaniu nowych materiałów dla przemysłu i w prowadzeniu badań fizycznych.
- 17 grudnia 1974 roku, największy w historii i obecnie jedyny polski badawczy reaktor jądrowy Maria (dziś o mocy 30 MW) osiągnął stan krytyczny.
- Ten dzień uważa się za moment rozpoczęcia jego pracy, ponieważ wtedy to naukowcy stworzyli odpowiednie warunki dla samopodtrzymującej się reakcji łańcuchowej.
- Choć pierwotnie reaktor Maria miał służyć do badań na potrzeby rozpoczętej budowy elektrowni jądrowej Żarnowiec, to szybko znalazł szersze zastosowanie.
Dziś reaktor Maria służy przede wszystkim jako źródło wysokiego strumienia neutronów. Właściwości tych silnie związanych w jądrach atomowych cząstek są niezwykle cenne dla fizyków. Obojętne elektrycznie ulegają wszystkim czterem znanym oddziaływaniom (silnym, elektromagnetycznym, słabym i grawitacji) a ponadto nie muszą pokonywać tzw. bariery kolumbowskiej przy oddziaływaniu z materią. Do uzyskania wysokich strumieni neutronów potrzebne są reaktory jądrowe wykorzystujące reakcję rozszczepienia.
Projekt PolFEL, polskiego lasera na swobodnych elektronach, który ma powstać w Narodowym Centrum Badań Jądrowych w Świerku, otrzyma 118 mln zł unijnego dofinansowania
Przykładem znaczenia pracy reaktora dla medycyny jądrowej jest napromienianie tarcz uranowych, z których uzyskuje się molibden 99, a w wyniku jego rozpadu – technet 99m. To podstawowy składnik wszystkich procedur w terapii onkologicznej (ponad 80 proc. udziału), a w ubiegłym roku Narodowe Centrum Badań Jądrowych osiągnęło 18 proc. jego światowych dostaw. Reaktor wytwarza też całą gamę innych radioizotopów, które stanowią bazę preparatów eksportowanych pod marką Polatom do 76 krajów na całym świecie.
Reaktor Maria wykorzystywany jest również do: badań materiałowych w urządzeniach sondowo-pętlowych, neutronowego domieszkowania materiałów półprzewodnikowych i modyfikacji materiałowych, badań fizycznych możliwych do celów medycznych opierających się na wykorzystaniu wiązek neutronów (terapia BNCT) oraz zaawansowanych szkoleń dla kadr na potrzeby energetyki, bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej.
Pierwszym w Polsce reaktorem jądrowym była uruchomiona 14 czerwca 1958 r. EWA (Eksperymentalny, Wodny, Atomowy). Rozpoczęła pracę w powstałym trzy lata wcześniej Instytucie Badań Jądrowych w Świerku, którego sukcesorem jest Narodowe Centrum Badań Jądrowych. Reaktor wyłączono z eksploatacji 24 lutego 1995 r.
źródło: wnp.pl