W ramach przygotowań do wprowadzenia energetyki jądrowej w Polsce wprowadzono zmiany organizacyjne w Ministerstwie Gospodarki powołując w 2009 roku Departament Energii Jądrowej, którego obecnym szefem jest Zbigniew Kubacki.
Główne zadania departamentu to m.in.: prowadzenie spraw związanych z okrślaniem kierunków dostaw oraz źródeł wytwarzania energii, ze szczególnym uwzględnieniem energii atomowej oraz wprowadzeniem nowych rozwiązań i technologii służących dywersyfikacji źródeł nośników energii.
Natomiast do zadań dyrektora Departamentu Energii Jądrowej należy m.in. koordynowanie przygotowywania, we współpracy z innymi komórkami organizacyjnymi, dokumentów dotyczących polityki państwa w zakresie rozwoju i funkcjonowania energetyki jądrowej oraz nadzorowanie opracowywania i uzgadniania projektów aktów prawnych dotyczących energii jądrowej, w tym związanych z uruchamianiem programu energetyki jądrowej.
Do obowiązków dyrektora należy także koordynowanie dokonywania analiz dotyczących harmonogramu budowy kolejnych bloków elektrowni jądrowych z uwagi na zapotrzebowanie na energię elektryczną, wymagania środowiskowe oraz uwarunkowania ekonomiczne a także koordynowanie przygotowywania programu działań w zakresie gospodarki odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym oraz prowadzenie stałego monitoringu jego realizacji.
Polityki energetycznej Polski do 2030 r. (trwaja prace nad Polityką energetyczna Polski do 2050r.) przewiduje, że w perspektywie 20 lat mniej niż 60 proc. energii elektrycznej ma być produkowane z węgla (obecnie ponad 94%), a prawie 16 proc. będzie pochodzić z paliw jądrowych. Strategia mówi, że wybudowane zostaną dwa zakłady, w których zainstalowane będą po dwa reaktory o łącznej mocy 4-5 Gwe.
Natomiast projekt Polityki Energetycznej Polski do 2050 r. opisuje trzy scenariusze rozwoju krajowego sektora energetycznego: scenariusz wiodący – zrównoważony – zakładający kontynuację dotychczasowych trendów i realizacji podjętych decyzji w zakresie rozwoju sektora energetycznego Polski oraz dwa scenariusze pomocnicze: scenariusz jądrowy – przewidujący dominującą rolę energii jądrowej w bilansie energetycznym Polski oraz scenariusz gaz plus odnawialne źródła energii (OZE) – oparty na założeniu uruchomienia w Polsce na dużą skalę eksploatacji gazu ziemnego ze złóż niekonwencjonalnych oraz rozwoju i upowszechniania technologii produkcji energii ze źródeł odnawialnych.
W scenariuszu wiodącym przewidziano realizację programu jądrowego, wzmocnienie roli polskich ośrodków badawczych związanych z energetyką jądrową, a także rozwinięcie prac B+R w tym obszarze.
Współpraca Ministerstwa Gospodarki i Państwowej Agencji Atomistyki
Kolejnym krokiem poczynionym w ramach przygotowań do wprowadzenia energetyki jądrowej w Polsce było podpisanie 23 marca 2010 r. w Ministerstwie Gospodarki porozumienia pomiędzy Prezesem PAA – Polskiej Agencji Atomowej, a Hanną Trojanowską, ówczesnym Pełnomocnikiem Rządu ds. Polskiej Energetyki Jądrowej. Strony porozumienia zobowiązały się do współpracy przy opracowywaniu regulacji prawnych umożliwiających przygotowanie i wdrożenie Programu polskiej energetyki jądrowej. Pełnomocnik Rządu ds. Polskiej Energetyki Jądrowej oraz PAA zobowiązały się do współpracy przy nowelizacji ustawy Prawo atomowe. Nowe przepisy będą regulować m.in. kwestie bezpieczeństwa jądrowego, ochrony radiologicznej, ochrony fizycznej i zabezpieczeń materiałów jądrowych. Ich opracowanie umożliwi realizację Programu Polskiej Energetyki Jądrowej. W znowelizowanej ustawie znajdzie się także zapis o utworzeniu nowego organu nadzoru nad bezpieczeństwem jądrowym i ochroną radiologiczną – Komisji Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony Radiologicznej. PAA zostanie natomiast przekształcona w Urząd Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony Radiologicznej, za pośrednictwem którego Komisja będzie wykonywać swoje zadania. Zgodnie z ustaleniami, prezes PAA podejmie działania, które pozwolą wdrożyć do Prawa atomowego Dyrektywę Rady 2009/71/Euratom, ustanawiającą wspólnotowe ramy bezpieczeństwa jądrowego.
Program Polskiej Energetyki Jądrowej
Projekt „Programu polskiej energetyki jądrowej” opracowano już w 2010, jednak nie było wówczas możliwe przyjęcie go przez Radę Ministrów z uwagi na konieczność przeprowadzenia procesu Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisku projektu PPEJ.
Ostatecznie Rada Ministrów przyjęła „Program polskiej energetyki jądrowej” w styczniu 2014 roku.
Harmonogram Programu obejmuje następujące etapy:
- Etap I – do 31.12.2013: Stworzenie podstaw instytucjonalnych i programowych do rozwoju energetyki jądrowej; Uchwalenie i wejście w życie przepisów prawnych niezbędnych dla rozwoju i funkcjonowania energetyki jądrowej.Etap II – 1.01.2014-31.12.2016: ustalenie lokalizacji i zawarcie kontraktu na wybraną technologię pierwszej elektrowni jądrowej.
- Etap III – 1.01.2017 – 31.12.2018: wykonanie projektu technicznego i uzyskanie wymaganych prawem decyzji i opinii.
- Etap IV – 1.01.2019 – 31.12.2024: pozwolenie na budowę i podłączenie do sieci pierwszego bloku pierwszej elektrowni jądrowej, rozpoczęcie budowy kolejnych,
- Etap V – 1.01.2025 – 31.12.2030: Kontynuacja i rozpoczęcie budowy kolejnych bloków/elektrowni jądrowych. Zakończenie budowy pierwszej elektrowni jądrowej.
Program PEJ został poddany kompleksowym konsultacjom społecznym, w których wzięło udział ponad 100 podmiotów, oraz transgranicznym, w których uczestniczyło siedem krajów. Formalnie proces ten został zakończony podpisaniem Protokołu z konsultacji z Austrią w maju 2013 r.
Efektywność i prawidłowość prac nad realizacją Programu PEJ potwierdzili eksperci Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, którzy w marcu i kwietniu 2013 r. wizytowali Polskę w ramach Zintegrowanego Przeglądu Infrastruktury Jądrowej (INIR) oraz Zintegrowanego Przeglądu Dozoru Jądrowego (IRRS). MAEA dobrze oceniła całość przygotowań do wdrożenia Programu PEJ. W szczególności doceniono Polskę m.in. za wysokie standardy współpracy w ramach konsultacji na szczeblu krajowym i międzynarodowym oraz za wprowadzenie nowoczesnych regulacji prawnych.
Ponadto w ramach działań podejmowanych w obszarze rozwoju energetyki jądrowej, zgodnie z uchwałą Rady Ministrów, powołano Międzyresortowy Zespół ds. Polskiej Energetyki Jądrowej oraz Pełnomocnika Rządu w tym zakresie. Zmieniono też strukturę organizacyjną Państwowej Agencji Atomistyki (PAA) i rozpoczęto proces dostosowania jej do potrzeb dozoru jądrowego.
Jednym z najważniejszych działań przewidzianych w Programie Polskiej Energetyki Jądrowej jest stworzenie odpowiednich ram prawnych i instytucjonalnych dla funkcjonowania w kraju sektora jądrowego. Program zakłada przyjęcie 2 ustaw regulujących jego poszczególne obszary, tj.:
- ustawy o przygotowywaniu inwestycji dla energetyki jądrowej, która określa m.in.proces przygotowania i realizacji inwestycji w budowę obiektów energetyki jądrowej (ustawę przygotowało Ministerstwo Skarbu)
- nowelizację prawa atomowego, które definiuje wymogi bezpieczeństwa dla obiektów jądrowych, zarówno na etapie ich budowy jak i eksploatacji, reguluje również kwestie dotyczące postępowania z wypalonym paliwem i odpadami promieniotwórczymi oraz ustanawia normy regulujące kwestię ewentualnych szkód jądrowych (nowelizację ustawy przygotowało Ministerstwo Gospodarki).
Obie ustawy zostały uchwalone przez Sejm w czerwcu 2011 r. a weszły w życie po podpisaniu przez Prezydenta RP, 1 lipca 2011 r. Ministerstwo Gospodarki przeprowadziło proces konsultacji społecznych i międzyresortowych projektów obu ustaw w okresie od sierpnia do grudnia 2010 r.
Zmiany w prawie pozwolą ukształtować docelowy model polskiej energetyki jądrowej, którego podstawę będą stanowić cztery główne podmioty:
- Państwowa Agencja Atomistyki (PAA) – centralny, niezależny organ administracji państwowej pełniący rolę dozoru jądrowego. Głównym zadaniem Komisji będzie zapewnienie systemu nadzoru nad bezpieczeństwem jądrowym i ochroną radiologiczną, ochroną fizyczną obiektów jądrowych oraz zapobieganie niepowołanemu rozprzestrzenianiu materiałów jądrowych.
- Ministerstwo Gospodarki, którego zadaniem będzie wytyczanie i koordynowanie realizacji strategii rozwoju energetyki jądrowej.
- Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych (ZUOP) – instytucja wykonująca zadania w zakresie postępowania z odpadami promieniotwórczymi, w tym wypalonym paliwem jądrowym.
- inwestorzy obiektów energetyki jądrowej, a po rozpoczęciu ich eksploatacji operatorzy, posiadający doświadczenie i wiedzę oraz odpowiednie zasoby finansowe niezbędne do budowy i eksploatacji takich obiektów.