System bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej (bjior), nazwany w ustawie Prawo atomowe dozorem jądrowym, to całość przedsięwzięć prawnych, organizacyjnych i technicznych, zapewniających taki stan bezpieczeństwa jądrowego i radiacyjnego (z uwagi na eksploatację w kraju i za jego granicami obiektów jądrowych oraz prowadzenie innej działalności z wykorzystaniem źródeł promieniowania jonizującego), który może być uznany przez specjalistów, pracowników narażonych zawodowo na promieniowanie jonizujące i polskie społeczeństwo za zadowalający.
System, budowany w Polsce od wczesnych lat 50. ubiegłego wieku, przeszedł w latach 80. (w związku z planami budowy w Polsce elektrowni jądrowych), a następnie w latach 90. (w związku z przemianami polityczno-gospodarczymi, w tym w organizacji nauki w Polsce) gruntowne przeobrażenia, również związane z przystąpieniem Polski do szeregu konwencji międzynarodowych. Ostatnie zmiany wiązały się z członkostwem Polski w Unii Europejskiej.
System ten funkcjonuje na podstawie ustawy z dnia 29 listopada 2000 roku Prawo atomowe oraz aktów prawnych niższego rzędu, jak również rozporządzeń UE oraz traktatów i konwencji międzynarodowych, których Polska jest stroną.
Podstawowymi elementami systemu są:
- nadzór nad wszelkimi działalnościami z wykorzystaniem materiałów jądrowych i źródeł promieniowania jonizującego, realizowany przez: udzielanie zezwoleń na wykonywanie tych działalności lub ich rejestrację, kontrolę sposobu prowadzenia działalności, kontrolę dawek otrzymywanych przez pracowników, nadzór nad szkoleniem pracowników i nadawanie im uprawnień, kontrolę obrotu materiałów promieniotwórczych, prowadzenie rejestru źródeł, rejestru ich użytkowników i centralnego rejestru dawek indywidualnych, a w przypadku działalności z wykorzystaniem materiałów jądrowych – także prowadzenie szczegółowej rachunkowości tych materiałów, ich szczególną ochronę fizyczną oraz kontrolę stosowanych technologii,
- rozpoznawanie sytuacji radiacyjnej kraju, w tym przez koordynowanie (wraz ze standaryzacją) pracy sieci stałych terenowych stacji i placówek mierzących poziom mocy dawki promieniowania i skażenie promieniotwórcze elementów środowiska oraz pasz i produktów żywnościowych, również w przypadku zdarzeń radiacyjnych,
- utrzymywanie służby przygotowanej do rozpoznania sytuacji radiacyjnej i reagowania w wypadku zaistnienia zdarzeń radiacyjnych,
- współpraca z organami bezpieczeństwa państwa (MSWiA i MON) oraz z Głównym Inspektorem Sanitarnym i innymi służbami, w celu rozpoznania sytuacji radiacyjnej kraju i występujących zagrożeń oraz współdziałania w razie zaistnienia zdarzeń radiacyjnych,
- współpraca zagraniczna w celu wypełnienia zobowiązań Polski wynikających z traktatów, konwencji oraz umów międzynarodowych w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej (bjior) (traktat o nieproliferacji broni jądrowych i wynikające z niego umowy międzynarodowe, traktat Euratom, traktat o całkowitym zakazie prób jądrowych, konwencja o wczesnym powiadamianiu o awariach jądrowych, konwencja o wzajemnej pomocy w razie awarii jądrowych, konwencja bezpieczeństwa jądrowego, konwencja o ochronie fizycznej materiałów jądrowych, konwencja wspólna o bezpiecznym postępowaniu z odpadami promieniotwórczymi i z wypalonym paliwem jądrowym, umowy bilateralne o wzajemnej pomocy w razie awarii jądrowych i o współpracy w zakresie bjior z krajami sąsiadującymi z Polską itp.), jak również w celu rozpoznania stanu instalacji jądrowych, gospodarki źródłami i odpadami promieniotwórczymi oraz systemów bjior poza granicami Polski.
Wymienione zadania wypełniane są przez Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki, z wyłączeniem stosowania aparatów rentgenowskich do celów diagnostyki medycznej, radiologii zabiegowej, radioterapii powierzchniowej i radioterapii schorzeń nienowotworowych, których stosowanie pod względem bjior nadzorowane jest przez państwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych (lub odpowiednie służby podległe Ministrowi Obrony Narodowej oraz Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji).
W realizację zadań związanych z systemem bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej zaangażowane są głównie następujące departamenty Państwowej Agencji Atomistyki:
- Departament Bezpieczeństwa Jądrowego i Radiacyjnego wykonujący czynności związane z oceną i nadzorem stanu bjior w krajowych obiektach jądrowych oraz z wykonywaniem takiej oceny dla obiektów jądrowych poza granicami kraju i w innych, wymagających tego przypadkach, z wydawaniem zezwoleń dotyczących obiektów jądrowych, przeprowadzaniem kontroli w obiektach jądrowych i w zakładach zajmujących się postępowaniem z odpadami promieniotwórczymi, a także prowadzeniem centralnego rejestru dawek.
- Departament Nadzoru Zastosowań Promieniowania Jonizującego wykonujący czynności z zakresu wydawania zezwoleń na działalność związaną z narażeniem na promieniowanie jonizujące, z wyjątkiem działalności dotyczącej obiektów jądrowych, przyjmowaniem zgłoszeń takiej działalności oraz przeprowadzaniem kontroli w jednostkach organizacyjnych prowadzących taką działalność.
- Centrum ds. Zdarzeń Radiacyjnych CEZAR wykonujące czynności związane z analizą i oceną sytuacji radiacyjnej kraju w warunkach normalnych i w sytuacji zdarzeń radiacyjnych, udziałem w organizowaniu postępowania w przypadkach zdarzeń radiacyjnych oraz koordynacją działania stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych.
Źródło: www.paa.gov.pl